ראטרדם היהודית
ראטרדם היהודית
JOODS ROTTERDAM
De Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam
Door Saskia Ball-Sanders
Bleekneusjes werden ze ook wel genoemd: kinderen die wel wat extra verzorging konden gebruiken. Zij waren ondervoed of hadden andere gezondheidsklachten. Deze kinderen werden in de zomermaanden een aantal weken verzorgd in een gezondheidskolonie, zodat zij weer wat op krachten konden komen. In 1896 richt Hijman Julius Hijman de Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam op. Deze vereniging zorgt ervoor dat Rotterdamse joodse kinderen vier weken per jaar, in de periode mei – september, naar een kolonie konden afreizen. Voor deze kinderen moest fl 0,75 per kind per dag worden betaald. De kosten van de gezondheidskolonie werden betaald door contributie van leden, giften, bijdrage van de ouders en subsidie van het Rijk, de Provincie Zuid-Holland en de Gemeente Rotterdam. De overheidssubsidie werd in latere jaren overigens nog een heet hangijzer. In ‘ruil’ voor de subsidie bemoeide de overheid zich met de gang van zaken. In 1929 vroeg de vereniging zich serieus af of de overheidsbijdrage opwoog tegen de vergaande overheidsbemoeienis.
De kinderen
Voordat de kinderen konden genieten van rust en gezonde buitenlucht werden zij eerst medisch gekeurd door een arts. Ze werden onder meer gewogen en ook gedurende hun verblijf in de kolonie werd hun gewicht bijgehouden. De Israëlitische Gezondheidskolonie zond niet alleen Rotterdamse kinderen uit. Ook werden kinderen opgenomen van onder meer de ’s-Gravenhaagsche Vereeniging voor Gezondheidskolonies, kinderen uit Utrecht en Arnhem (Beries Awrohom). Onderstaande grafiek laat zien hoe het verloop van het aantal uitgezonden kinderen is over de periode 1919 tot en met 1938. In 1939 werden in de tehuizen van de gezondheidskolonie joodse vluchtelingen uit Duitsland geïnterneerd. Daarna brak de Tweede Wereldoorlog waarmee het werk van de Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam stil kwam te liggen. Van de periode 1896 tot en met 1918 hebben we weinig gegevens over het aantal uitgezonden kinderen kunnen vinden. In de periode 1914 tot en met 1916 was het huis in Ter Heijde, waarover straks meer, gesloten. Ter Heijde was een vestigingsplaats van een grote militaire troepenmacht, daar gelegerd in verband met de Eerste Wereldoorlog. In de eerste jaren vanaf de oprichting van de vereniging zal het aantal uitgezonden kinderen nog niet heel hoog zijn geweest. In een jaarverslag vonden we terug dat er in 1806 25 kinderen werden uitgezonden.
De grafiek laat duidelijk zien dat er een toename is van het aantal uitgezonden kinderen.
Bij terugkomst werden de koloniekinderen opnieuw medisch onderzocht. Voor sommige kinderen werd bepaald dat ze ook na hun kolonieverblijf in aanmerking kwamen voor extra melk. Het doel van de vereniging was niet alleen de gezondheid van de kinderen te verbeteren, maar de gezondheidskolonie had ook een pedagogisch doel. Dit blijkt uit onderstaande quote uit het jaarverslag van de vereniging over 1933:
“En wat had de groote meerderheid in hun vierweeksch verblijf in onze huizen veel in orde en netheid geleerd, waarvan we toch mogen hopen dat ook dit paedagogisch deel van het koloniewerk voor hun verdere leven niet tevergeefsch zal zijn geweest.”
Niet alleen het aantal uitgezonden kinderen werd bijgehouden; ook het aantal verzorgingsdagen werd geregistreerd. Aangezien het aantal kinderen het verzorgingsdagen aan elkaar gerelateerd waren, laat het verloop van het aantal dagen een zelfde verloop zien als het aantal kinderen.
Bij de jaarverslagen van de Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam die in het Gemeentearchief Rotterdam worden bewaard, zijn namenlijsten te vinden van de Rotterdamse kinderen die met de kolonie afreisden.
Oproep !
De informatie over de koloniekinderen in dit artikel komt uit ‘papieren’ bronnen. Graag zouden wij het verhaal van de kolonie uit de mond van een ‘koloniekind’ horen. Kent u iemand die met de Iraëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam is meegeweest ?
Niet alle kinderen kwamen door de keuring. In het jaarverslag over 1931 is te lezen dat 5 kinderen werden afgewezen. “1 kind was te oud, 3 te onrein en 1 te ondeugend”. De kinderen op de foto op de volgende pagina kwamen wel door de medische keuring en mochten naar het boshuis in Leur. De foto is afkomstig uit de fotocollectie van Elisabeth Cohen en is gedateerd rond 1925. Elisabeth Cohen was directrice van het boshuis Leur.
Foto: collectie Joods Historisch Museum, Amsterdam
De huizen van de Gezondheidskolonie
De Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam zond kinderen uit naar een zeehuis en een boshuis. De vereniging had ten tijde van de oprichting geen eigen koloniehuizen. In eerste instantie gingen de Rotterdamse joodse bleekneusjes naar een herstellingsoord van de Amsterdamse vereniging in Wijk aan Zee. Maar al gauw kwam de wens om een eigen huis te laten bouwen in de buurt van zee. Eerst liet men het oog vallen op een locatie in Oostvoorne, maar deze voldeed niet. Ook werden locaties nabij Loosduinen en in Scheveningen onderzocht, maar ook deze opties vielen af.
Zeehuis Ter Heijde
Uiteindelijk werd gekozen voor een stuk grond van 600 m2 in Ter Heijde (gemeente Monster). Deze grond kon worden gekocht voor 75 centen per vierkante meter. Na het vinden van een geschikt bouwbedrijf kon de bouw een aanvang nemen. Op 7 september 1904 wordt de eerste steen gelegd en al op 1 juni 1905 wordt het koloniehuis officieel geopend.
Het zeehuis in Ter Heijde werd goed onderhouden. Los van het reguliere onderhoud vond er een aantal belangrijke verbouwingen plaats. Zo werd het huis in 1925 grondig gerestaureerd en gemoderniseerd. De inrichting werd aangepast waardoor er met elke uitzending 6 kinderen meer konden worden opgenomen. Hiervoor werd een serre van 60 vierkante meter aangebouwd. De serre was voorzien van glas-in-lood ramen. Bovendien werd het huis aangesloten op de nieuw aangelegde drinkwaterleiding van Monster en was het huis na de verbouwing volledig electrisch verlicht. Ook in 1938 vond een belangrijke verbouwing plaats. In dat jaar werd Ter Heijde voorzien van centrale verwarming.
Het zeehuis Ter Heijde wordt tot de Tweede Wereldoorlog gebruikt als gezondheidskolonie. In 1939 worden er Duitse joodse kinderen geïnterneerd die gevlucht waren voor het Duitse geweld tegen joodse inwoners van het land. In 1943 is het koloniehuis, net als de rest van het dorp Ter Heijde, door de bezetters met de grond gelijk gemaakt.
Bovenstaande foto laat het zeehuis van de Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam in volle glorie zien. Op onderstaande foto, van hetzelfde tehuis, is goed te zien dat zeehuis Ter Heijde vlak langs de spoorbaan lag.
Foto: Joods Historisch Museum, collectie Jaap van Velzen
Boshuis Leur
De Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam huurde vanaf eind 1907 een boshuis in Ginneken (Ulvenhout). Van dit huis werd eind 1916 afstand gedaan. In 1919 huurde de vereniging een nieuw boshuis genaamd Bagben te Liesbosch Princenhage. Toch bleef de wens bestaan om naast een eigen zeehuis ook een boshuis in het bezit te krijgen. Op zondag
1 juni 1924 was het zover; op de dag af 19 jaar na de opening van zeehuis Ter Heijde wordt het boshuis in Leur feestelijk geopend. Het pand was overgenomen van de ‘Haagsche vereeniging voor gezondheidskolonies’. Voordat het landhuis in gebruik werd genomen, werd het grondig verbouwd. Het kreeg elektrische verlichting en een eigen waterleiding met ontijzeringsinrichting. Naast het huis was een grote moestuin gelegen en een dicht begroeid dennenbos van 40.000 vierkante meter.
Het zat niet altijd mee. In november 1938 werd het boshuis door vandalen vernield. Het ‘kolonieseizoen was afgelopen en het huis was verlaten. Een buurman was gevraagd om een oogje in het zeil te houden. Toen hij een inspectieronde ging maken, constateerde hij de vernielingen. Vaste wastafels, deuren en tussenwanden werden vernield en er werd een loden pijp van de waterleiding afgerukt en meegenomen. De totale schade bedroeg fl 700,-.
Kinderen poseren voor het boshuis Leur
Foto: Joods Historisch Museum, Amsterdam
De foto’s op de volgende pagina geven een kijkje in het interieur van boshuis Leur. De onderste foto is ook weer afkomstig uit de fotocollectie van Elisabeth Cohen.
Foto: Joods Historisch Museum, collectie Jaap van Velzen
Foto: Joods Historisch Museum, Amsterdam
Speciale aandacht willen we besteden aan Hijman Julius Hijman, oprichter van de Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam en tevens jarenlang voorzitter van de vereniging. Hijman Julius Hijman werd op 28 september 1866 in Schiedam geboren en overleed op 24 augustus 1935 in Rotterdam. Zover wij hebben kunnen nagaan lieten hij en zijn vrouw geen kinderen na. Hijman was opgeleid als onderwijzer en heeft ook een aantal jaren in het onderwijs gewerkt.
|
|
Het krantenartikeltje hiernaast is afkomstig uit ‘Het Nieuws van den Dag van 08-08-1889. Hijman Julius Hijman behaalde zoals uit dit nieuwsbericht blijkt in 1889 zijn hoofdakte voor het onderwijs. |
|
|
Dit krantenartikel dateert van 17-10-1891. Hieruit blijkt dat Hijman ook na het behalen van zijn hoofdakte scholing bleef volgen op het gebied van onderwijs.
|
Van 1 januari 1904 tot 1 november 1917 werkte hij als redacteur-verslaggever bij de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Daarna zette hij zijn carriere voort als schoolopziener; dit werk deed hij tot zijn pensioen in 1932. Naast zijn baan in het onderwijs was Hijman politiek actief en zat vanaf 1927 in de Gemeenteraad van Rotterdam namens de liberale partij. Tijdens de gemeenteraadsvergadering fungeerde hij veelal als woordvoerder op het gebied van onderwijs. Daarnaast was Hijman actief in tal van maatschappelijke organisaties. Kenmerkend is een tekst uit Het Vaderland van woensdag 28 augustus 1935 waarin verslag wordt gedaan van de begrafenis van Hijman Julius Hijman.
“De heer Hijman wilde gaarne leven, maar enkel om te werken; het leven beteekende een taak voor hem, maar niet voor eigen brood en materieel bestaan alleen, voor geestelijke idealen, voor anderen. Zijn naaste liefhebben als zich zelf, dat had de thans overledene uit het Joodsche geloof gewonnen. En hij heeft gewerkt, zoolang het dag was. Hij werkte voor de Joodsche gemeenschap in den ruimste zin”.
Bronnen:
· ‘Joodse kolonie’ al halve eeuw weg van Bert Moor
· Jaarverslagen van de Israëlitische Gezondheidskolonie Rotterdam
· Diverse krantenartikelen
